Disiplinler arası ortak bir çalışmayla tasarlanması gereken sanayi yapıları, mühendislik sınırlarının zorlandığı, yapı teknolojisindeki yeniliklerin ortaya konulduğu, öncü yapılar olarak da nitelendirilebilirler.

Sanayi yapılarının biçimlenmesi büyük ölçüde fonksiyonları izlemektedir. Bu yapılarda problemlerin az bir kısmı bağımsız kalabilmekte ise de, tasarım ve yapım ile ilgili problemleri diğerlerinden kopuk olarak düşünmek mümkün değildir. Bu nedenle bir sanayi yapısındaki fonksiyonların ilişkiler sistemi içinde ele alınması gerekmektedir. Sanayi yapılarında tasarımın en önemli amacı, ekonomik ve büyüyebilme imkanına sahip olarak işleme şartlarının sağlanması olmaktadır.

Sanayide üretim çok çeşitli operasyonları kapsamaktadır. Sanayi yapısı, üretim sistemine ait bu çok sayıda farklı operasyonları, belirli konfor koşullarını sağlayarak, dış çevresel etkenlerden koruyan bir yapı türüdür ve ürün veya hizmet üretilmesi için; yatırımcı, sermaye, çalışan, arsa ve üretim etmenlerinin bir araya getirildiği oluşumlardır.

Açıklıkları, 15 – 20 metreden fazla olan sanayi yapıları, büyük açıklıklı sanayi yapıları olarak adlandırılırlar. Disiplinler arası ortak bir çalışmayla tasarlanması gereken bu yapılar, gerçekte mimari sınırların zorlandığı, yapı teknolojisindeki yeniliklerin ortaya konulduğu, öncü yapılar olarak ta nitelendirilebilirler. Özellikle geniş açıklıklara ihtiyaç duymaları sebebi ile teknolojik açıdan pek çok yeni inşaat faaliyetlerinin oluşumunu sağlamaktadırlar.

İşlevsel Faktörler

Sanayi yapısı denildiğinde üretim ile ilişkili eylemler akla gelmektedir. Dolayısı ile büyük açıklıklı sanayi yapılarının yapısal oluşum ve biçimlenişlerinde öncelikli sorun, üretime yönelik etkinlikler olmaktadır. Yapılan fizibilite çalışmalarının ardından bu bağlamda üretim sistemi ve işyeri düzeni için, gerekli hacimsel, strüktürel, konstrüksiyonel, termal ve güvenlik koşullarını yerine getiren ve maksimum verimliliği sağlayan bir yapısal oluşum gerçekleştirilmelidir.

Büyük açıklıklı sanayi yapıları, belirli bir ürünün gerçekleştirilmesi için, belirli bir ulaşım sistemi içinde, anapara, çalışan, makine, donatım, tesisat, araç, gereç vb. unsurların bağlı oldukları sistemin bir parçası olarak organize edilmesi, kolay, ekonomik ve başarılı bir şekilde işletilmesi amacı ile oluşturulan bir işyeri yapısı olarak tanımlanabilmektedir.

Yapıma İlişkin Faktörler

Sanayi yapılarında yapım sistemi, üretim alt-sisteminin gereksinmelerini karşılamak üzere tasarlanmış yapay çevreyi, dış ve iç çevreden fiziksel olarak ayıran yapının gerçekleştirilebilmesi için, sistem çevresinden sağlanan kaynaklardan yaralanılarak, önceden  imal edilerek  bitirilmiş yapı ürünleri ve diğer kaynaklar kullanılarak yapı yerinde inşaat ve veya montajı içeren bir bütün olarak tanımlanabilmektedir. Sistem çevresine bağlı olarak, sanayi yapıları yapımında yer alan kaynaklar temel olarak, izlenen şu üç başlık altında toplanmaktadır:   malzeme,   işçilik,    araç.

Yapım Hızı

Büyük açıklıklı sanayi yapılarının yapısal oluşumunda, sistemle ilgili analiz edilmesi gereken ve kararda etkili olan diğer bir yapısal faktör de yapım hızıdır. Büyük açıklıklı bir sanayi yapısının yapısal oluşum süreci, zamanın çok büyük bir ekonomik değer taşıdığı bir süreçtir. Yapının kendisini, ekonomik sınırlar içinde amorti edebilmesi için, yapıyı oluşturacak tüm yapı öğelerinin ve onların bileşenlerinin, belirlenmiş süreler içinde, imalatının, ulaşımının ve montajlarının tamamlanması gerekmektedir.

Genel olarak büyük açıklıklı sanayi yapılarının yapım sistemleri, yapımın hızlı olması gereği ile prefabrik (ön üretim) yapı bileşenleri ile oluşturulmaktadırlar. Özellikle taşıyıcı sistem bileşenleri, büyük alanlar kaplayan cephe ve çatı örtü bileşenleri, önceden fabrikalarda veya atölyelerde, istenilen sürelerde ve kalitede üretilmekte, çeşitli ulaşım yolları ile (kara, deniz, tren ve hava) şantiyeye ulaştırılmakta ve montajları yapılmaktadır. Ön üretim, nakliyeler ve şantiyede montaj süreçlerinin her birinin hızı, yapım hızını etkilemektedir ve çok iyi organize edilmesi gereken süreçlerdir.

Prefabrik yapım sistemleri içinden de seçim aşamasında, yapım hızı faktörü etkili olmaktadır. Örneğin taşıyıcı sistem açısından, ön üretim betonarme bileşenler, ön üretim çelik bileşenlere oranla daha uzun sürelerde üretilmekte, daha zor nakledilmektedirler. Montaj aşamasında ise çelik bileşenlerin montajı, bazı durumlarda daha uzun sürebilmektedir. Yapım hızı, özellikle büyük açıklıklı sanayi yapılarının cephe ve çatı örtüsü oluşumunda, bu yapı öğelerinin oldukça fazla alanlar kaplamalarından dolayı, önemli bir faktör olmaktadır.

Yapım Maliyeti

Planlama ilkelerinde etkili olan ekonomik etmenler, yapı bütününde olduğu kadar, yapısal oluşumda da yapım maliyetleri olarak en önemli faktörlerden birisidir ve yapısal oluşum sürecinde sınırlandırmalar ve yönlendirmeler getirmektedir. Maliyetler ve amaç arasındaki bu dengenin kurulabilmesi için analizlerin geniş kapsamlı yapılması gerekmektedir. Bu analizlerin tek bir boyutta ele alınması, geri dönülmesi çok zor, çözüm maliyetleri çok yüksek hatta imkansız sorunlar yaratabilmektedir.

KAYNAK: